Uzak Çağların Yakın Kenti : Çankırı
28.03.2019
TARİH
Bugüne kadar yaygın bir şekilde ilmi ve arkeolojik kazılar yapılmamasına rağmen çevrede bulunan Tümülüslerdeki satıh buluntuları, Çankırı’da Neolitik devirden (M.Ö. 8000-5500) bu yana kesintisiz bir iskânın varlığını ortaya koymaktadır. Özellikle Eski Tunç Devrine (M.Ö. 3000-2000) ait yerleşmelere bütün bölgede rastlanıldığı gibi, Kızılırmak çevresi ile bu akarsuya karışan önemli akarsu boylarında pek çok Hitit iskânı yer almaktadır. Arkeoloji Literatürüne “İnandık” olarak geçen Hacıbey’de ortaya çıkartılan Hitit eserleri ve burada bulunan Kutsal Evlenme Sahnesi ve Törenlerini yansıtan Büyük Ritüel kabartmalı Hitit (İnandık) Vazosu ve çivi yazısı ile yazılmış “Bağış Belgesi”, Çankırı’daki Eski Hitit ve Hitit İmparatorluğu Devrine ait yerleşimlerin önemini açıkça ortaya koymaktadır.
Bugüne kadar yaygın bir şekilde ilmi ve arkeolojik kazılar yapılmamasına rağmen çevrede bulunan Tümülüslerdeki satıh buluntuları, Çankırı’da Neolitik devirden (M.Ö. 8000-5500) bu yana kesintisiz bir iskânın varlığını ortaya koymaktadır. Özellikle Eski Tunç Devrine (M.Ö. 3000-2000) ait yerleşmelere bütün bölgede rastlanıldığı gibi, Kızılırmak çevresi ile bu akarsuya karışan önemli akarsu boylarında pek çok Hitit iskânı yer almaktadır. Arkeoloji Literatürüne “İnandık” olarak geçen Hacıbey’de ortaya çıkartılan Hitit eserleri ve burada bulunan Kutsal Evlenme Sahnesi ve Törenlerini yansıtan Büyük Ritüel kabartmalı Hitit (İnandık) Vazosu ve çivi yazısı ile yazılmış “Bağış Belgesi”, Çankırı’daki Eski Hitit ve Hitit İmparatorluğu Devrine ait yerleşimlerin önemini açıkça ortaya koymaktadır.
M.Ö. 1000’in ilk yarısında Frig istilası üzerine, Çankırı Friglerin egemenliği altına girmiştir. M.Ö. 700 yılının ilk çeyreğinde Kimmerler’in, M.Ö. 600 yılının ikinci yarısından sonra ise Perslerin istila ve nüfuzu altına giren Çankırı, M.Ö. 330 yılında Büyük İskender’in Anadolu’yu fethetmesi ile Perslerin hâkimiyetinden çıkmıştır.
M.Ö. 1’inci yüzyıldan itibaren Anadolu’nun Roma hâkimiyetine geçmesi ile birlikte Çankırı’da Germenikopolis ismi ile önemli bir merkez kurulmuş, Ilgaz (Olgassys), Çerkeş (Antiripolis) de önemli yerleşim merkezleri arasında yer almıştır. Roma İmparatorluğunun önemli bir askeri ve dini bölgesi olmuş, kilise kanunları burada yapılmıştır. Anadolu’ya hâkimiyet konusunda Selçuklular ve Bizanslılar arasında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi (1071) Selçukluların zaferi ile sonuçlanınca, Türkler Anadolu’daki Bizans direncini kırmış ve Anadolu’ya yerleşmeye başlamıştır. Malazgirt Zaferi’nden sonra Danişment Beyliği Komutanlarından Emir Karatekin; bu yörenin fethi için görevlendirilmiş ve 1082’de Çankırı’yı fethederek Türk topraklarına katmıştır.
1228’de Selçuklu İmparatorluğu’na bağlı Çankırı ve yöresi, Kösedağı Savaşı ile Moğol egemenliği altına girmiş, 1309’da Candaroğulları Beyliği bölgede egemenliği eline geçirmiştir. 1392’de Yıldırım Beyazıt’ın Çankırı da dâhil olmak üzere Candaroğulları Beyliği’nin büyük bölümünü ele geçirmesi ile yörede Osmanlı egemenliği başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet’in 1461’de gerçekleştirdiği Trabzon Seferi’nden sonra tümüyle Osmanlı yönetimine girmiş ve Anadolu Eyaletinin Sancak Merkezi olmuştur. Osmanlı Dönemi’nde Sancak Merkezi, Liva ve Mutasarrıflık olarak idari bölünüşte yerini alan Çankırı Cumhuriyet Dönemi’nde Vilayetler İdaresi Kanunu ile İl olmuştur.
Çankırı Adının Kökeni :
Çankırı’ya milattan önce, bugünkü Ankara Vilayeti’nde oturan ve bir dönem Çankırı’yı da merkez yapan Galatlar zamanında Gangrea adı verilmiş ve bu isim bugüne gelene kadar insanların dilinde değişikliklere uğramıştır. Galat lisanına göre Gangrea, “Keçisi Bol Memleket” anlamını taşır.
Önceleri Cancari, daha sonra Garacalla parası üzerinde Gangaris diye kullanılan ve Romalılar devrinde bir müddet Germanapolis; Osmanlılar devrinde Kangri/Kengırı adını taşımıştır. Cumhuriyet Devrinde de Çankırı adı kabul edilmiştir. II. Dönem Çankırı Milletvekilleri Talat Bey (Ahmet Talat ONAY), Rifat Bey (Mehmet Rifat ÜNÜR), Yusuf Ziya Bey [Yusuf Ziya İSFENDİYAROĞLU (ESEN]'in, 11.04.1925 tarihli Meclis Genel Kurul Toplantısında okunan 4/199 esas numaralı takririnin Başvekalete havalesi ile Kangırı ismi Çankırı şeklinde değiştirilmiştir.
